Her anne baba kendi ebeveynlik modelini oluşturmaya çalışır; fakat bu oldukça zor bir iş. Şimdilerde pek çok ebeveynlik kitabı mevcut, sosyal medyadan farklı hesaplar takip edip bilgi edinmek mümkün. Bilmek uygulamayı ne kadar sağlar tartışılır. Şu bir gerçek ki; kriz anlarında her birimiz fabrika ayarlarımıza dönme meylindeyiz. Fabrika ayarlarımız içinde büyüdüğümüz ebeveynlik modeli. Ne kadar otomatik tepkilerle değil de öz farkındalığımızla, benimsediğimiz modelle çocuğumuzun ihtiyaçlarına yanıt verebilirsek başarılı iletişim şansımız o kadar artar.
Ebeveynlik stilleri farklı eğitim modellerinde farklı isimler alsa da temelinde aynı çerçeveyi çizerler.
Otoriter Ebeveynlik
Ben kapsayıcı 4 modelden bahsetmek istiyorum size. İlk olarak “OTORİTER” ebeveynliğin özelliklerini ve sonuçlarını paylaşacağım.
Otoriter Ebeveyn Özellikleri:
- Çocuğun duygu, ihtiyaç ve beklentilerine duyarsızdır.
- Çocuğun davranışlarını yönetmesi ve kontrol etmesi gerektiğine inanır.
- Söylenmediği sürece çocuğun yanlış davranacağını düşünür.
- Körü körüne itaat bekler. Kuralların nedenini açıklamaz. “Böyle yapacaksın / yapmalısın; çünkü ben öyle diyorum” tutumunu sergiler.
- Sadece ebeveyn olduğu için saygı görmesi gerektiğine inanır.
- Çocuğu kontrol etmenin yöntemi ceza vermek, cezayla tehdit etmek, ödül vermek veya ödül vaat etmektir.
- Çocuğu eğitebileceğine inanır. Örneğin; lütfen demeyi öğretmek için çocuğun istediği şeyi “lütfen” diyene kadar vermeyerek eğittiğini düşünür.
- Kuralları koymak ve ödül / ceza uygulayarak uyulmasını sağlamak onun görevidir. Böylelikle çocuğuyla ilişkisini bağımlılık ve korku üzerine inşa eder.
- Çocuklar için en iyisini bildiğine inanıp, çocuk adına tüm kararları verir. Patron kendisidir.
- Besleyici, destekleyici ve şefkatli değildir.
Otoriter Ebeveynlerin Çocukları:
- Anne babasının tutumunu sorgulamaz; çünkü sorgularsa cezalandırılır.
- Mutsuzluğa eğilimli, karamsar, korkak, endişeli, içe dönüktür.
- Yeni deneyimlere kayıtsız kalır.
- Kendini yenilmiş, güçsüz ve çaresiz hisseder. Bu da ilerleyen zamanlarda ya fazla içe kapanıklık ya da şiddete eğilim ve öfke patlamaları şeklinde kendini gösterebilir.
- Hareketleri sürekli kontrol edilen çocuğun baş etme becerisi gelişmez ve ailesine bağımlı hale gelir.
- Karar verirken onay ister.
- Özgüvenleri düşüktür.
- Ergenlikte duygusal olarak depresif olabilir.
- Daha çok davranış problemi sergiler.
- Akranlarıyla iletişim problemi yaşar.
- Bağımlılık problemlerine yatkınlığı daha fazladır.
- Şiddete meyilli, öfkeli ve isyankar olabilir.
- Otoritenin şiddeti ve kontrol arttıkça çocuğun aileye saygısı azalır, öfkesi artar.
Ailenin çocuk en küçükken belli bir ölçüde otorite figürü olması çok doğal hatta kaçınılmaz; ancak çatışmaları çözmek için bu otorite kullanılırsa ve ağırlıklı iletişim modeli bu model olursa yukarıdaki sonuçlar ortaya çıkıyor. Yani otoritenin ne zaman, ne ölçüde, hangi alanlarda kullanılacağına doğru karar vermek gerekiyor. Bir sonraki paylaşımda “serbest ebeveynlik” modelini açıklayacağım.
İzin Veren Ebeveynlik
Bahsedeceğim ikinci ebeveynlik tipi ise “SERBEST” ya da “İZİN VEREN” ebeveynlik.
Serbest Ebeveyn Özellikleri:
- Çocuğun duygu, ihtiyaç ve beklentilerine duyarlıdır.
- Kural ve sınır koyamaz. Kuralları ifade etse de uygulamaya koyamaz.
- “Hayır” deyip çocuğu hayal kırıklığına uğratmak istemez. Bu yüzden her istediğine “tamam” der.
- Fazla yumuşak ve müsamahakardır.
- Çocuklara her istediğini yapma özgürlüğü tanır.
- Kendini yenilmiş, güçsüz ve çaresiz hisseder ve çocuğa karşı içinde kızgınlık biriktirir. Dolayısıyla özsaygısını yitirir.
- Gelişimsel sürecinden bağımsız olarak çocuğun kendi kararlarını almasını destekler.
- Bazıları çocuğunun bağımsız olmasını istediği için bu modeli uygular. Bazılarıysa başka türlü çocuğu etkileme becerisine sahip olamayacağı için mecbur hisseder. İkinci durumda anne baba çocuk arasında rollerin kaybolma riski doğar.
- Zaman içinde çocuğa tahammülü azalır. Biriken duygular anlamsız yerlerde öfke patlamalarına yol açabilir.
Serbest Ebeveynlerin Çocukları:
- Kurallara uymayı bilmez.
- Bencil olma eğilimindedir. Başkalarının ihtiyaçlarını önemsemeyi bilmez.
- Kendini ve duygularını kontrol edemez. Fevri ve saldırgan olma eğilimi gösterir.
- İlişkilerde ve sosyal ortamlarda uyumsuzdur.
- İşbirliği, takım çalışması gibi konularda zayıf kalır.
- Davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket eder ve davranışlarının sorumluluğunu almaz.
- Ergenlik döneminde risk davranışları denilen kötü alışkanlıklara yol açabilir. Suç işlemeye kadar varan sonuçlar doğurabilir.
- Sevilmediğini hisseder.
- Çok başıboş kaldığı için yaratıcı olma potansiyeli vardır.
Genelde otoriter ebeveynlerle büyüyen çocuklar kendileri anne baba olduklarında fabrika ayarlarındaki gibi davranmamak için “ben çocuğuma daha esnek davranacağım” diye düşünerek “izin veren” tarzı seçebilir. Fakat bunun da iyi sonuç vermediğini görerek zaman zaman otoritere kayabilir. Bazen otoriter bazen fazla serbest davranarak anne babalık yolculuğunda bitap düşebilir. Bu durum çocuk için de çok kafa karıştırıcı bir hal alabilir. Bazen bir ebeveyn otoriter diğer ebeveyn izin veren tarafta olabilir. Çocuk istediklerini yaptırmak için sürekli izin verene yönelir, bu durum da evdeki iletişimi ve güven bağını zedeler.
İlgisiz Ebeveynlik
Bir sonraki ebeveynlik tipi ise “İlgisiz” ya da “İhmalkar” ebeveynlik
İlgisiz Ebeveyn Özellikleri:
- Çocuğun duygu, ihtiyaç ve beklentilerine duyarsızdır.
- Çocuğun hayatına dahil değildir.
- Hayatını çocuğuna göre değil; kendine göre düzenler.
- Çocuğun üzerinde etkiye sahip değildir.
- Bazıları kendini yetersiz hissettiğinden bu tarzı seçer.
- Ebeveynlik kitapları veya bu paylaşımı okuma zahmetine girmez.
İlgisiz Ebeveynlerin Çocukları:
- İhtiyaçları karşılanmadığı için hem duygusal hem fiziksel anlamda akranlarından geride kalır.
- Sosyal ilişkilerinde sorun yaşar.
- Duygularını yönetemez.
- Dünyada kendini değersiz, yalnız ve terk edilmiş hisseder.
- Ergenlikte kötü alışkanlıklara, suç işlemeye meyil gösterebilir ve sosyal ortamlarda problemlerle karşılaşır.
- Yetişkinlikte intihar eğilimi olabilir.
Çocuklar üzerinde en tehlikeli sonuçları doğuran tarz ilgisiz ebeveynlik. Bu tip ebeveynler kendileri çocukken ihmal edilmiş, anne baba rehberliğini hiç bilmeyen kişiler olabilir. Kendilerindeki bu yoksunluğu fark edip içsel iyileşmeleri için çaba göstermeleri, psikolojik destek almaları çok kıymetli olur. Böylelikle çocuklarına daha sevgi dolu, daha güvenli, daha huzurlu bir aile ortamı sunmaları mümkün olur.
Ebeveynlerin birinin ilgisiz diğerinin izin veren olduğunu ya da biri ihmalkarken diğerinin fazla otoriter olduğunu düşünün. Her şekilde ilgisiz taraftan hiçbir etki alamayacağı için çocuk kendini değersiz hissedecek. Bu durum yetişecek çocuklar için tabii ki sağlıklı bir ortam olmayacaktır.
Demokratik Ebeveynlik
Son olarak da “Demokratik Ebeveynlik” tipinden bahsedeceğim. Bu ebeveynlik yaklaşımı hem anne babanın hem de çocukların haklarına saygılı olduğundan Etkili Anne Babalığın temelini oluşturuyor.
Demokratik Ebeveyn Özellikleri:
- Çocuğun duygu, ihtiyaç ve beklentilerine duyarlıdır.
- Çocuğa karşı saygılı, sevgi dolu ve ilgilidir.
- Bağımsızlığı bir tehdit olarak algılamaz; aksine destekler.
- Ödül ve cezaya başvurmaz.
- Açık ve dürüst iletişim esastır.
- Etkin dinlemeyi bilir ve uygular.
- Kuralları ve sınırları net bir şekilde çizebilir. Nedenlerini çocuğa açıklayarak kuralların uygulandığını takip eder.
- Her iki tarafın ihtiyaçları tartışılır ve kurallar birlikte belirlenir.
- Her kural kanun değildir. Aile içinde işlemediği görülürse yeniden değerlendirmeye açıktır.
- Çocukların hatalarına karşı toleranslıdır; çünkü hataların öğrenmenin gerekli bir parçası olduğunu bilir.
- Çocuğu sürekli kontrol etme ihtiyacı duymaz, ona sorumluluk verir ve güvenir.
- Esneklik çok önemli bir özelliğidir.
- Çocuğun bakış açısına duyarlı, tartışmaya açık, onların makul savlarına göre kararlarını gözden geçirmeye isteklidir.
Demokratik Ebeveynlerin Çocukları:
- Mutlu ve pozitif bir ruh hali içindedir.
- Sosyal ilişkilerinde başarılı ve özgüvenlidir.
- Gelişimsel süreci içinde duygularını tanıyıp, ifade edip, kontrol edebilir.
- Dinlendiği ve saygı duyulduğu için anne babasına ve diğer insanlara karşı da saygılıdır.
- Bağımsız, keşfetmeye meyilli, samimi ve iş birliğine açık bir tutum sergiler.
- Yıkıcı davranış ve tutumlara direnç gösterir.
- Kuralların koyulmasına dahil olduğu için uygulanmasının da takipçisidir.
- Hayatının kendi sorumluluğunda olduğunu bilir, kendini kontrol eder.
- Okul performansı daha yüksek, entellektüel dünyası daha geniş, yeni tecrübeler denemeye isteklidir.
- Kaygı, depresyon, bağımlılık, şiddet eğilimi yaşama oranları daha düşüktür.
Bu tarz ebeveynliğin amacı çocuğu kontrol altında tutmak değil; çocuğa bağımsızlaşma yolunda rehberlik etmektir. Diğer modellerde anne baba çocuk arasında kızgınlık akışı ve öfke birikimi yaşanırken; bunda saygı akışı vardır. İlişkinin temeli korku değil, güven, koşulsuz sevgi ve karşılıklı saygıdır.
Bu tip ebeveynliği benimsemiş bir ailede kimse kendini yenilmiş ve çaresiz hissetmez. Ailede her bireyin ihtiyaçları ifade edilir, duyulur, önemsenir. Ailenin gücü tabii ki vardır; fakat aile bu gücünü çatışma çözmek için kullanmayı seçmez. Çatışmaları herkesin mutlu olacağı şekilde çözmek için çaba gösterir.
@ailedeiletisim hesabının kurulma amacı ve varoluş sebebi bu tip ebeveynliğin mümkün olduğu farkındalığını yaymak ve bu tip aileleri gerek paylaşımlarla bilgilendirerek gerek yüz yüze eğitimlerde hayatlarına dokunarak çoğaltmak.
Her anne baba her an demokratik olmayabilir. Zaman zaman kendini otoriter ya da izin veren tarafta bulabilir. Bu bilgiler ışığında davranışının farkındalığına sahip olmak, hata ettiğini düşünüyorsa telafi edebilmek, çocukla açık ve dürüst iletişim içinde, en önemlisi BAĞLANTI içinde kalmak en değerli kazanım.
Otoriter Ebeveynlik |
|
Serbest Ebeveynlik |
|
İlgisiz Ebeveynlik |
|
Demoktratik Ebeveynlik |
|
Çok üzüldüm çoğu davranış eşimde var be çocuğumızda içe kapanıklık çekingenlik had safhada konuşmaya bile çekiniyor çözüm arıyorum günlerdir sorunun babanın davranış modeli olduğunu bilmek daha da üzücü çünkü baba asla davranışlarını değiştirmiyor birde ufak kardeş var 1,5 yaşında onu çok seviyor unutuyor ablası ne düşünür demiyor abla da 6 yaşında ben burada denge olmaya çalışıyorum ne kadar etki edebilirim ki çocuk ya daha hırçın ya daha da içe kapanık olma yolunda hergün eve abur cubur çikolata alıştırdı çocuk bekliyor yemeğini bile yemiyor artık yoksa ne olur bu konuda nasıl bir yol izleyim çıkış var mı yardımcı olursanız çok sevinirim teşekkür ederim güzel anlatımız için çok sağ olun
Ayşe Hanım merhaba, yorumunuz için çok teşekkür ederim.
gulsah@ailedeiletisim.com adresine e-mail atarsanız daha detaylı görüşelim. Buradan kısıtlı bilgiyle danışmanlık yapmam sağlıklı olmaz. Eşlerden birinin otoriter olması çok sık rastlanan bir durum. İlk adım olarak eşinizle de bu yazıyı paylaşabilirsiniz. Değişim her zaman farkındalıkla başlar. Çok sevgiler.
Demokratik bir anneyim fakat odul ve ceza durumlarini kullaniyorum tabi yerine gore aslinda ne kadar yapmiyoruz desekte rum modelleri tasidigimi anladim okuyunca ve evet üzüldüm kizdim ama kendimdeki iyi ve kötü yanlari gormus oldum tesekkur ederim
Önemli olan modelleri ve sonuçları tanıyarak, kendinize ait bir farkındalık oluşturarak yola devam etmeniz. Sevgilerimle…